2020, Abay Kunanbay Yılı olarak ilan edildi

Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı (TÜRKSOY), 2020 yılını ünlü Kazak şair Abay Kunanbay Yılı olarak kutlanılmasını kararlaştırdı.

2019 Türk Dünyası Kültür Başkenti Oş’ta düzenlenen TÜRKSOY Daimi Konseyi 37.Dönem toplantısında alınan kararla 2020 yılı Ünlü Kazak aydını Abay Kunanbay’ın doğumunun 175. yılına ithaf edildi.

Kırgızistan Kültür Bakanı Azamat Camankulov’ın ev sahipliğinde, TÜRKSOY Genel Sekreteri Düsen Kasinov ve Oş Belediye Başkanı Talaybek Sarıbaşov’un katılımıyla düzenlenen toplantıya Kırgızistan,Azerbaycan, Kazakistan, Özbekistan ve Türkmenistan kültür bakan yardımcıları ile uluslararsı kuruşların temsilcileri katıldı.

Kazakistan Kültür ve Spor Bakan Yardımcısı Nurkisa Dauyeşov’un önerisinin oy birliği ile kabul edilmesinin kabul ardından TÜRKSOY, 2020 yılını Ünlü Kazak Aydını Abay Kunanbay’a ithaf etti. Bakan Yardımcısı Dauyeşov, katılımcılara Abay Kunanbay hakkında bilgi verdi.

-Abay Kunanbay kimdir?

Abay İbrahim Kunanbayoğlu (Kazakça Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы, Rusça: Абай Ибрагим Кунанбаев.) (10 Ağustos 1845 – 6 Temmuz 1904) bir Kazak şair, besteci ve filozofuydu. Liberal İslam’ı da temel alarak Kazak Medeniyeti’ni Avrupa ve Rus medeniyetlerine yakınlaştırmayı hedefleyen bir reformcuydu.

Abay, Kunanbay ve ikinci karısı Uljan’ın oğlu olarak Doğu Kazakistan eyaletinde Şingiz Dağında doğdu. Doğum adı İbrahim’di. Ancak daha sonra Abay (Kazak Türkçesi’nde dikkatli) takma adı verildi. Gençliğinde bir Rus okuluna gitti. Ayrıca bir Medrese’de de eğitim gördü. Semey’de okurken Mihail Lermontov ve Aleksandr Puşkin’in eserlerini okudu. On beş yaşından sonra babasına yardımcı oldu. 20 yaşında halk kültürünü tamamen almıştır. İslamiyetin bozkırda kökleşmeye başlaması neticesinde yaygınlaşan Arap ve Fars kültür eserlerine yönelmiştir.

Abay’ın Kazak kültürü ve halk bilimine yaptığı ana katkılar, büyük bir milliyetçilik duygusu besleyen ve Kazak halk kültürünün gelişmesini sağlayan şiirleriyle olmuştur. O’ndan önce çoğu Kazak şairleri, Kazak bozkırlarında yaşayan insanların göçebe alışkanlıklarını yansıtan sözlü eserler vermişlerdir. Abay Kunanbay kendisi bu yeni açılan coğrafyanın felsefi tarihi ve kültürü hakkında bilgi sahibi oldu. Bu çalışma,çaba ve duygularla, Abay’ın yaratıcı şairliği, eğitimli Kazakların felsefi düşüncelerini etkiledi.

Halkın yeni usulde eğitim görmesi için çaba sarf etti. Abay, şiir yazdığı gibi, ünlü Rus şairlerinden tercümeler yapmış, halkına Rus şair ve ediplerini tanıtmak istemiştir. Şiirleri şekil ve muhteva bakımından halk şiirlerinden tesirinde kalmıştır. Genellikle didaktik olan şiirleri 1906 yılında ölümünden sonra yayımlanmış, Rus İhtilali’nden sonra da 1921 ve 1922 yıllarında iki defa basılmıştır.

Kazak bağımsızlığı için çalışmış Alaş Orda hareketi liderleri onu esin kaynağı ve ruhanî liderleri olarak görüyorlardı.

Abay’ın çağdaş Kazak figürü genellikle, tamamiyle geleneksel kıyafetler içinde ve elinde Kazak milli çalgısı olan dombra’yı tutarken tasvir edilir. Bugün, Kazaklar Abay’a halkı milli bilince bürüyen ilk halk kahramanlarından biri olarak saygı göstermektedirler. Almaata’daki Kazak Devlet Üniversitesi ve şehrin ana bulvarlarından biri Abay’dan sonra O’nun ismiyle anılmıştır.

Abay’ın öğrencileri arasında yeğeni olan, tarihçi, filozof, düşünür ve şair, Şekerim Kudayberdioğlu da vardır (1858 – 1931).

UNESCO tarafından 1995’te 150 yı dönümü kutlanan Abay’ın Kazakistan’ın başkenti Nur-Sultan ve Almatı şehirlerinin yanında Taşkent ve Moskova’da olmak üzere birçok şehirde heykelleri bulunmaktadır.

Sovyet devrinde ise Abay’ın hayatı ve eserlerine dair çeşitli inceleme ve değerlendirmeler yapılmış, eserleri başta diğer Türk lehçeleri olmak üzere birçok dile çevrilmiştir. Hayatı hakkında yazılan en önemli eser Muhtar Avezov’un Abay Jolı adlı dört ciltlik biyografik romanıdır. Kazak halkı için millî bir simge haline gelen Abay’la ilgili çalışmalar Kazakistan’ın bağımsızlığına kavuşmasından sonra da yoğun biçimde devam etmiştir.

Abay’ın eserleri şiir, nesir ve başta Rusça olmak üzere diğer dillerden yaptığı çeviriler olarak üç grupta toplanabilir. Her şeyden önce sözlü halk edebiyatının yazılı hale geçmesinde önemli bir rol üstlenmiş, şiirlerini bir kitap halinde toplamamışsa da yazıya döktüğü için bunlar günümüze kadar ulaşmıştır. Abay’ın şiirleri “ölen” (şiir) ve manzum hikâye türünde yazdığı eserlerden oluşur. Modern şiir türlerinde eser vermemekle birlikte geleneksel Kazak şiirine biçim ve içerik yönünden yenilikler getirmiştir. Ondan önce Kazak şiirinde sadece “kara ölen” ve “jır” adı verilen iki biçim vardı. Abay bunları kullanmakla yetinmemiş, ayrıca Kazak şiirine on yedi değişik şekil kazandırmıştır.

Eserleri Rusça, Çince, Fransızca ve İngilizce’ye tercüme edilen Abay’ın 45 nasihatını içeren ve okullarda da okutulan ‘Kara Sözler’ eseri halkın ve özelliklede genç neslin yetişmesinde önemli bir kaynak olarak görülüyor.