Azerbaycan`ın dünyadaki bilim sesi: Lütfi Zade kim?

Lütfi Zade, Rus asıllı Yahudi doktor bir anne ve Azerbaycan Türkü bir gazeteci babanın çocuğu olarak 4 Şubat 1921’de Bakü’de dünyaya geldi.

Aile, Lütfi Zade 10 yaşındayken Stalin hükümetinin baskılarından dolayı İran’a göç etti. Eğitim hayatına burada başlayan Lütfi Zade, lise eğitimini Alburz Koleji’nde tamamladı. Bunun ardından Tahran Üniversite’si Elektrik bölümüne sınavdan aldığı ikincilik derecesiyle yerleşti.
Burayı bitirdikten sonra eğitimini sürdürmek için Amerika’ya gitti. 1949 yılında Colombia Üniversitesi’nde doktora eğitimini tamamladı. 1956 yılında Princeton Üniversitesi’ne davet edilerek İleri Araştırma Enstitüsü’nde eğitim vermeye başladı. Bundan sonra da Amerika’da kalıp çalışmalarını sürdüren Lütfi Zade (Lotfi Zadeh), Kaliforniya Üniversitesi Elektrik Mühendisliği ve Bilgisayar Bilimleri fakültesinde dekanlığı ve profesörlüğe kadar yükselmiş, uzun süre boyunca görevini burada sürdürmüştür.

Lütfi Zade (Lotfi Zadeh) nesnelerin ve süreçlerin sonlu değerli mantıkla açıklanamayacağını fikrindeydi. Buradan hareketle, 1961’de yayınladığı bir makalesinde olasılık dağılımıyla tanımlanamayan bulanık ya da belirsiz nicelikler için farklı bir matematiğe ihtiyaç olduğu tezini ortaya attı. Bu fikri, Amerika’da bilim çevreleri tarafından yadırgandı. Hatta kendisi, maddi kaynakları boşa tüketmekle itham edildi.

Ancak 70’lerden sonra Lütfi Zade’nin bu fikri daha çok araştırılıp çalışılmaya başlandı. Özellikle Japon bilim insanlarının bu konudaki çalışmaları ve mühendislik uygulamaları sayesinde bulanık mantık ve bulanık kümeler kuramı her geçen gün gelişti. Günümüzde ise birçok teknolojik cihazın temelinde, Lütfi Zade’nin kurduğu bu bulanık mantık yer almaktadır. Metrolar, yapay zeka, son teknoloji bulaşık makineleri, kontrol sistemleri ve çeşitli alanlardaki algoritmalar hep Lütfi Zade’nin temellerini attığı bu fikir üzerine inşa edildi.

Gelen eleştirileri de göz önünde bulundurarak çalışmalarını sürekli geliştiren Lütfi Zade, bulanık mantık çalışmalarını geliştirip bu mantığın yapay zeka, dil teorileri, mantık, karar teorileri, kontrol teoriler ve sinir sistemleri şebekeleri üzerinde nasıl işlediğini araştırmaya devam etti. Bu yıllardan ölümüne kadar ise bulanık mantık çalışmaları, bilgisayar sistemleri ve doğal diller üzerine odaklandı.

Lütfi Zade (Lotfi Zadeh), 06 Eylül 2017’de Kalifornia’da hayatını kaybetti ve kendisinin vasiyeti üzerine, naşı Azerbaycan`ın başkenti Bakü`de Fahri mezarlıkta toprağa verildi.