Kanlı 20 Ocak: Unutmadık, unutturmayacağız
Bugün Azerbaycan, bağımsızlığı için hiçbir şeyden korkmadan sonuna kadar mücadele vermiş kahraman evlatlarını anıyor.
TARİHİ UNUTMAYALIM!
1980’lerin sonlarına doğru artık Rus Sovyet İmparatorluğu çöküş sürecine girmişti. SSCB Mihail Gorbaçov, imparatorluğu kurtarmanın yolunu bağımsızlık mücadelesi veren cumhuriyetlere gözdağı vermekten geçtiğini düşünmekteydi. Fakat Azerbaycan Türkleri artık mücadelesini ölümle, kanla olsa da gerçekleştirme çabası içerisindeydi. Sokaklar ve caddeler yüzbinlerce göstericiyle doluydu. Azerbaycan’ın bütünlüğü ve bağımsızlığı uğrunda mücadelede özellikle Bakü Devlet Üniversitesi ve Azerbaycan Layiha Enstitüsü talebeleri öncüllükteydiler. Mücadelenin liderliğini ise merhum cumhurbaşkanımız ve milli mücadele önderimiz Ebülfeyz Elçibey önderliğindeki Azerbaycan Halk Cephesi yapmaktaydı.
O dönemde Azerbaycan’da ilk olarak “Çenlibel” daha sonra “Bağımsızlar” “Yurt Birliği” “Kale” “Varlık” ve benzeri çok sayıda örgütü bir arada toplayarak oluşturulan AHC, Azerbaycan’ın bağımsızlığını ve bütünleşmesini hedeflemekteydi.
31 Aralık 1989’da AHC önderliğindeki halkın, Güney Azerbaycan ile Kuzey Azerbaycan arasındaki dikenli telleri kırarak, SSCB-İran sınırlarını fiili olarak ortadan kaldırması da bunun bir göstergesiydi. Nitekim 1988 25 Ocak tarihinden Ermenistan’a bağlı yerleşim yerlerinden Azerbaycan Türklerinin göç dalgaları başlamıştı.
18 Mart’ta Dağlık Karabağ Eyalet Komitesi Plenumu, bölgenin Ermenistan’a bağlanması kararını almıştı. Ermenistan’dan Azerbaycan’ın sınır köylerine sayısız saldırılar düzenlenerek her gün Türklerin öldürülmesine ve rehin alınmasına rağmen TASS Ajansı, tek taraflı olarak gerçekdışı bir tutum sergilemiştir. Amerikan Senatosu, bu toprakların Ermenilere ait olasını tavsiye mahiyetinde Gorbaçov’a bildirmişti. Bütün Batı bir anda her şeyleri ile Ermenilerin yanında yer aldıklarını çekinmeden beyan etmeye başlamıştılar. Bundan cesaret alan Ermeniler her geçen gün baskın ve terör faaliyetlerini, artırdılar. Neticede 250 binden fazla Azerbaycan Türkünü Batı Azerbaycan’dan zorla çıkardılar.
Aynı günlerde Bakü’de gergin olaylar yaşanmaktaydı. 14 Ocak’ta Bakü’de, dış güçlerin ve KGB’nin tertiplediği provokasyonlar sonucu bazı grupların şehrin belli bölgelerinde yapılan düzensiz kitlesel yürüyüşleri neticesinde 60 kişi hayatını kaybetmişti. Bakü’de Ermeniler tarafından bir Azerbaycan Türkü, başı balta ile ezilerek öldürülmüştü. Bu olayları fırsat bilen KGB provokatörleri kendi ajanlarını kışkırtarak Bakü’de kargaşa çıkarmaya başlamışlardı. Silahsız olan polis ve AHC’liler, önleyici müdahale imkânlarından mahrum bırakılmışlardı.
Bu arada Kızıl Ordu Birlikleri harekete geçerek Bakü şehrinin çevresinde konuşlanmış ve saldırı için emir beklemekteydi. 16 Ocak’ta Azerbaycan’da gerginlik son haddine ulaşmış ve AHC aralıksız toplantı, gösteri ve yürüyüşler düzenleyerek hükümeti uyarmaya ve halkın sesini duyurmaya davet etmişti.
17 Ocak’ta Bakü’de bir milyonun üzerinde kişinin toplandığı bir miting düzenlenerek “gasp edilmek” istenen halkların istikrarını, ülke düzenini bozanların cezalandırılmalarını, devletin otoritesini kullanarak asayişi temin etmesini istemişti. Nitekim 19 Ocak tarihine kadar meydanı boşaltmayan halkın hür iradeye sahip olma kararlılığı 19 Ocakta doruk noktasına ulaşmıştır. Artık AHC de duruma hakim olmakta zorluk çekmekte ve dalga-dalga akın ederek Azatlık meydan’ına gelen kitleyi kontrol altında tutmaya çalışmaktaydı. 19 Ocak 1990, saat 19-27’de Azerbaycan Devlet televizyonu, SSCB KGB’si tarafından bombalandı ve Azerbaycan halkı o gün Moskova yönetimi tarafından ilan edilmiş olan olağanüstü halden habersiz bırakıldı.
Dönemin Eski Sovyetler Birliği Başkanı Mihail Gorbaçov’un sivil halka ateş açması talimatıyla 19 Ocak’ı 20 Ocak’a bağlayan gece saat 01.00’da Sovyet Ordusu ve Ermeni Taşnakları’nın propaganda kampanyaları doğrultusunda Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de misli görülmeyen kanlı bir katliam gerçekleştirildi. 19 Ocak gecesi Bakü Devlet Üniversitesinden halen de görüştüğüm mücadele arkadaşım, öğrenci arkadaşım Eluca Atalı ile Bakü’de Rus silahlarının her tarafa alevler saçtığının bizzat şahidiyiz. Gece yarısı en modern silahlarla silahlanmış Kızıl Ordu karadan, havadan ve denizden Bakü’ye girerek korumasız halkın üzerine ateş yağdırmaya başlamıştı. Hiç acıma duygusu olmadan ağır silahlarla kadın, çocuk, yaşlı demeden herkese vahşice saldırdı. Önlerine geçen herkes kurşuna dizilmişti. Resmi bilgilere göre 134 sivil vatandaş ve 37 Azerbaycan askeri şehit olurken 770 sivil ve 80 asker yaralanmış 76 kişi AHC fallarından oluşan 400 kişi gözaltına alınarak Rusya’nın çeşitli hapishanelerine götürülmüş, 48 kişi kaybolmuştu.
20 Ocak günü her kes yakınlarını ve dostlarını aramak için sabahın erken saatlerinde sokak ve meydanlara inmişti. Bakü ve Sumgayıt’ta Rusların açtığı ateş sonucu delik-deşik edilmiş binalar, Azatlık Meydanı (Geçmiş Lenin) ve XI. Kızıl Ordu meydanında öldürülmüş, tank paletleri altında ezilmiş insanlar, kana boyanmış caddeler akıl almaz ve korkunçtu. Azerbaycan’ın özgürlüğü uğruna mücadele edenler hunharca katledilmiş, Bakü savaş meydanına sokaklar ise kan gölüne dönüşmüştü. Kan rengindeki karanfiller şehitlerin üzerini kırmızı bir örtü gibi örtmüştü. Azerbaycan’ın özgürlüğü uğruda mücadele eden ve Rus tanklarının altında sürüklenen halkın aydınları, şimdiki mankurt iktidar yönetiminde hiç bir demokratik hakları olmadığından ülkeni terk ederek, muhacir hayatı yaşamaktadırlar. Ülkeni terk etmeyenler ise cezaevlerinde çürütülmektedir.
Bölgede 20 Ocak sonrası milliyetçilik ruhunun güçlenmesi, dolayısıyla İran İslam Cumhuriyeti’nin olayları analiz ettikten sonra tarafsız yön alması Güney Azerbaycan’da protestoları doruk noktaya ulaştırdı. Tahranda yaşayan Güney Azerbaycanlı öğrenciler büyük bir Ermeni karşıtı kampanya başlatarak Ermenistan Büyükelçiliği’nin önünü kınayıcı protestolar sahnesine çevirdiler. Kuzey Azerbaycan bağımsızlığı, Güney Azerbaycan aydın, öğrenci ve üniversitelilerinde derin bir özedönüş, etkisi bırakmıştı. Azerbaycan’ın bütünlüğü uğrunda şimdi de mücadele eden özellikle de Azerbaycan Türklerinin Milli Mücadele Önderi Ebülfeyz Elçibeyin en yakın çevresinde olan Güney Azerbaycan Türklerinin Kuzey Azerbaycan’ın bağımsızlığının kazanılmasında çok büyük hizmetleri olmuştur.
1990 yılı dolayısıyla kanla gelen bir yılı 19 seneyi daha geride bıraktık. 20 Ocak günü Bakü’de ve Azerbaycan’ın diğer bölgelerinde gerçekleştirilen katliamlar, Azerbaycan halkının bağımsızlık mücadelesini durdurmak üzere planlanmış eylemlerdi. Fakat olay sonrasında Azerbaycan Türklerinin gösterdiği mücadele örneği, onun bağımsızlık yolundaki adımlarının engellenemez niteliğini ortaya koymuştur.
“20 Ocak Katliamı” ya da “Yanvar Katliamı” olarak anılan olaylar sonrasında Azerbaycan Halk Cephesi liderleri ve bağımsızlık yanlıları tutuklandı.
Katliamın Kurbanları:
1 Abbasov Sabir Rzagulu oglu (1965)
2 Abbasova Farida Nariman gizi (1952)
3 Abdullayev Eyyub Mahmud oglu (1967)
4 Abdullayev Tariyel Hajibala oglu (1965)
5 Abdullayev Zahid Abdulla oglu (1959)
6 Abduyev Tariyel Orij oglu (1949)
7 Abilhassanov Ilgar Yusif oglu (1967)
8 Abulfat Mirjamal Mirsaleh oglu (1958)
9 Agahusseynov Agahassan Yarig oglu (1957)
10 Agahusseynov Nuraddin Aslan oglu (1951)
11 Agaverdiyev Aslan Alikram oglu
12 Ahmadov Ilgar Humbat oglu (1965)
13 Alekberov Azer Nasib oglu
14 Aleskerov Zaur Rasim oglu (1969)
15 Alimov Ramis Kharis oglu
16 Aliyev Bayram Madat oglu (1950)
17 Aliyev Khalgan Yusif oglu (1969)
18 Aliyev Namig Kamil oglu
19 Aliyev Rustem Shahveled oglu
20 Aliyev Zabulla Kheyrulla oglu (1946)
21 Aliyev Zahid Bayram oglu
22 Alizade Faig
23 Allahverdiyev Ilham Ajdar oglu
24 Allahverdiyev Ruslan Kamal oglu (1967)
25 Allahverdiyeva Fariza Choban gizi
26 Almammadov Teymur Yahya oglu (1972)
27 Asadullayev Asif Kamal oglu (1954)
28 Asgarov Novruz Faig oglu (1968)
29 Ashrafov Rahman Ismikhan oglu (1955)
30 Atakishiyev Behruz Tofig (1961)
31 Atakishiyev Shakir Khandash oglu
32 Azizov Habil Kommunar oglu (1968)
33 Babayev Fuad Yaver oglu (1967)
34 Babayev Rahim Vagif oglu
35 Babayeva Surayya Latif gizi (1913)
36 Badalov Rovshan Seyfulla oglu (1965)
37 Baghirov Baloglan Habib oglu
38 Bagihrov Telman Malik oglu (1960)
39 Bakhshaliyev Elchin Mirza oglu (1965)
40 Bakhshiyev Salman Babakhan oglu (1949)
41 Balahusseyn Mirgazab oglu (1929)
42 Bayramov Sahil Isabala oglu
43 Besantina Vera Lvovna (1973)
44 Bogdanov Valeriy Zakir oglu (1958)
45 Bunyadzade Ulvi Yusif oglu (1969)
46 Eminov Vafadar Osman oglu (1966)
47 Ganiyev Mirza Rzabala oglu (1958)
48 Garayev Ilgar Ali (1959)
49 Gasimov Abbas Mammad oglu (1966)
50 Gasimov Yusif Ibrahim oglu (1948)
51 Gayibov Alasgar Yusif oglu
52 Geybullayev Elchin Suyeddin oglu (1968)
53 Gojamanov Aliyusif Bilal oglu
54 Guliyev Sakhavet Balay oglu (1940)
55 Gurabov Tenghiz Mammad oglu (1965)
56 Hajiyev Mubariz Mahammad oglu (1952)
57 Hamidov Izzet Atakishi oglu (1930)
58 Hashimov Israfil Agababa oglu
59 Hassanov Ali Khudaverdi oglu
60 Hassanov Mehman Ibrahim (1964)
61 Hassanov Muzaffar Gazanfar oglu (1939)
62 Hassanov Sahib Nasib oglu (1949)
63 Husseynov Alimardan Abil oglu (1962)
64 Husseynov Nariman Veli oglu (1975)
65 Husseynov Raghib Mammad oglu
66 Ibrahimov Ibrahim Ismayil oglu (1928)
67 Ibrahimov Ilgar Rashid oglu (1976)
68 Ibrahimov Shohrat Sohrab oglu (1965)
69 Imanov Elchin Beydulla oglu (1967)
70 Isayev Mushfig Aga Ali oglu (1968)
71 Isayev Fehreddin Khudu ogu(1966)
72 Isayev Rauf Sultanmejid oglu
73 Ismayilov Javad Yunis oglu
74 Ismayilov Mammadali Novruz oglu (1946)
75 Ismayilov Rashid Islam oglu
76 Ismayilov Tofig Babakhan oglu (1956)
77 Ismayilov Yusif Talat oglu (1958)
78 Israilov Aganazar Araz oglu (1960)
79 Jafarov Abulfaz Boyukaga oglu (1964)
80 Javanshirov Ilkin Zulgadar oglu (1933)
81 Kazimov Aflatun Hashim oglu (1958)
82 Kerimov Alexander Ramazan oglu (1970)
83 Kerimov Ilgar Isa oglu (1962)
84 Kerimov Ogtay Eyvaz oglu (1964)
85 Kerimov Sehran Agakerim oglu (1961)
86 Khanmammadov Jabrayil Husseynkhan oglu (1939)
87 Khanmedov Baba Mahammad oglu (1939)
88 Kharitonov Vladimir Alexandrovich (1949)
89 Mammadov Eldar Zeynal oglu
90 Mammadov Ibrahim Behbud oglu (1961)
91 Mammadov Ilham Islam oglu (1951)
92 Mammadov Mammad Yarmammad oglu (1959)
93 Mammadov Mehman Agasef oglu (1957)
94 Mammadov Mirkamal Seyidgurban oglu (1955)
95 Mammadov Mobil Bashir oglu (1937)
96 Mammadov Rahim Veliaga oglu (1969)
97 Mammadov Sakhavet Heydar oglu
98 Mammadov Shahin Zahid oglu (1972)
99 Mammadov Vagif Mammad oglu (1960)
100 Mammadov Vidadi Uzeyir oglu (1949)
101 Mammadova Larisa Farman gizi (1976)
102 Mammadova Svetlana (1939)
103 Markhevka Alexander
104 Meyerovich Yan (1955)
105 Mirzayev Azad Aliheyder oglu (1961)
106 Mirzayev Elchin Husseyngulu oglu (1961)
107 Mirzayev Vagif Samed oglu (1959)
108 Movludov Fuad Farhad oglu (1968)
109 Mukhtarov Rasim Mustafa oglu
110 Muradov Mehman Asad oglu (1961)
111 Mursagulov Ismayil Hassan oglu (1939)
112 Mustafayev Mahir Vagif oglu (1968)
113 Nasibov Allahyar Iskandar oglu
114 Nassirov Yanvar Shirali oglu (1957)
115 Nikolayenko Alla Alexeyevna (1972)
116 Nishenko Andrey Alexeyevich (1972)
117 Orujov Shemseddin Abilhassan oglu
118 Poladi Saleh Aligulu oglu (1968)
119 Rahmanov Islam Ogtay oglu (1968)
120 Rustamov Rovshan Mammad oglu
121 Rzayev Azad Allahverdi oglu
122 Sadigov Yusif Allahverdi oglu (1964)
123 Safarov Bafadar Agamirza oglu (1923)
124 Salahov Sharafeddin Muzaffar oglu (1963)
125 Semyonov Alexander Vladimirovich (1947)
126 Sharifov Mourvet Rehim oglu (1932)
127 Suleymanov Ali Yusif oglu (1956)
128 Tokarev Vladimir Ivanovich (1953)
129 Tuktamishev Fergat Sharifulla oglu (1958)
130 Yagubov Nusret Ismayil oglu (1958)
131 Yefimov Boris Vasilyevich (1945)
132 Yusupov Oleg Kerim oglu
133 Zulalov Isbandiyar Adil oglu (1963)