Ukrayna’nın Askeri Sanayi Kompleksi: Rusya’yla savaştan önce ve sonra – Analiz
Ukrayna Askeri Sanayi Kompleksinin (ASK) yaşadığı ağır teknik ve finansal kriz, Kiev’den modern askeri mühimmatlar satın almayı düşünen ülkelerle işbirliği imkanlarını ciddi anlamda azaltmıştır.
Yeni Çağ Azerbaycan analitik grubu, Ukrayna’nın Rusya’yla savaştan önceki ve sonraki askeri gücünü değerlendirdi.
Daha Ukrayna’nın bağımsızlığının ilan edildiği dönemde ülkenin askeri sanayi kompleksinin bünyesinde olan 3 bin 594 müessede 3 milyondan fazla çalışan vardı. Direkt askeri üretim alanına dahil olan 700 müesse, aynı zamanda 205 üretim birliği ve 139 bilim-üretim birliğinde 1 milyon 450 bin kişi çalışıyordu. SSCB’nin uzay kompleksinin üçte biri Ukrayna’da bulunuyordu. Kosmik alana ait 140 müesse ve enstitüdeyse 200 bin kişi çalışıyordu. Ukrayna fabrikalarında her sene 350 uçak üretiliyordu.
Ukrayna 1991’de bağımsızlığını ilan ettikten sonra SSCB’den miras olarak askeri gücüne ve teknik imkanlarına göre ABD, Rusya ve Çin’den sonra dünyanın 4’cü en güçlü ordusuna sahip olmuştu. Ama Ukrayna’nın yeni iktidarları bu imkanlardan yararlanamadılar. O miras toplam 32 milyar dolara yabancı ülkekere satılsa da elde edilen gelirin çok az bir kısmı Ukrayna’nın devlet bütçesine dahil oldu.
Bunun sonucunda daha 1997’de Ukrayna’nın savunma sanayisi üzerine çalışan müesselerinin sayısı 5 kere azaldı. Ülke Savunma Bakanlığı’nın 2010’da açıkladığı resmi bilgide askeri sanayi üzerine çalışan toplam 143 müessenin olduğu belirtildi. Son olarak 2011’de Ukrayna silah ihracatçısı olan ülkelerin ilk onluğunu terkederek 12. sıraya düştü.
Buna rağmen Rusya Ukrayna ile askeri teknik işbirliğini devam ettiriyordu. Onun sayesinde Ukrayna kosmik alanda kıtalar arası balistik raketlere bakım, onların kullanım süresinin uzatılması ve yedek parçalarının hazırlanmasıyla meşgul olabiliyordu. Aynı zamanda Ukrayna’nın Motor Siç korporasyonu Rusya’ya helikopter, havacılık ve raket motorları ihraç ediyordu. Rusya’nın ulaşım için üretilen helikopterlerde o motorlar kullanılıyordu.
Rusya’nın yardımı olmadan Ukratna sadece T-80, Oplot ve Yatağan tanklarını, eski transportyorları üretebilir. Dünyanın 45 ülkesiyle askeri teknik alanda işbirliği yapan Ukrayna’nın Rusya piyasasında ihracat payı yüzde 50-60’tır.
Harkov oto üretim fabrikası, Rusya’nın İl-76 yolcu uçakları için özel generatorlar ihraç ediyor. Rusya’nın İl-76 uçağının üretimi için Ukrayna’nın 20 müessesinin mallarına ihtiyaç duyuluyordu. Ukrayna-Rusya işbirliğine dair bu tür örnekler oldukça çoktur. Ama Ukrayna 2014’ün Mart ayı itibarile Rusya’ya askeri mühimmat ihracatını durdurmuştur. Aynı sene 16 Temmuz’da Cumhurbaşkanı seçilen Petro Poroşenko, Rusya ile askeri alanda işbirliğini tamamen yasakladı.
Ukrayna hükümetinin 2015 15 Mayıs’ta düzenlediği toplantıda Başbakan Arseni Yatsenyuk şunları söylemişti:
“Biz Rusya ile 1993’de imzalanmış askeri teknik alanda işbirlirliği hakkındaki anlaşmayı iptal ediyoruz”.
Ukrayna’nın Rusya ile silah ihracına dair anlaşmayı tek taraflı hiçbir şart ileri sürmeden iptal etmesi bomba patlaması efektine neden olmadı. Çünkü iki ülke arasındaki askeri teknik işbirliği daha öncesinde durdurulmuştu ve Kievin bu hamlelerinin herhangi siyasi ve ekonomik önemi kalmamıştı.
Eğer meselenin köküne bakarsak daha 1995’de Rusya ve Ukrayna’nın ikili askeri teknik işbirliğini geliştirmek amacıyla silah ve teknil mühimmatın karşılıklı ihracına dair anlaşma imzaladıklarını görürüz. O anlaşmanım şartlarına uygun olarak taraflar bir birinin onayı olmadan askeri mühimmatları üçüncü ülkelerin hukuki ve fiziki şahıslarına satamazdılar. Bu anlaşma o dönem için samimi sayılabilirdi. Çünkü SSCB yeni dağılmıştı ve kardeşlik hisleri güçlüydü. Diğer yandan SSCB’nin Askeri Sanayi Kompleksi bu iki ülkenin potansiyaline uygun kurulmuştu. Yani çıkarlar karşılıklıydı.
Ukrayna Cumhurbaşkanı Petro Poroşenko, 18 Ağustos 2018’de Ukroboronprom Devlet Konserninin Rusya ile askeri teknik alanda işbirliğe dair iptal edilmiş anlaşma gereğince taşıdığı sorumluluklardan kurtulmaya dair yasayı imzaladı. Bu belgede Ukraynka Askeri Sanayi Kompleksinin Rusya’ya 145 milyon dolar borcu olduğu belirtildi.
Ukrayna Askeri Sanayi Kompleksi Rusya ile askeri işbirliğinin durdurulmasından sonra ciddi kayıplar verdi. Bunun sonucunda Ukrayna’nın Antonov Devlet Konserni Nisan 2015’den 2017’nin ortalarına kadar siparişçilere tek bir tane bile uçak üretemediği için faaliyetini durdurmuştu.
Aynı zamanda Nikolayev’de bulunan ve mallarının yüzde 90-95’i Rusya’ya ihraç edilen Zorya-Maşproekt ce üretim gücü genel olarak Rusya’dan alınan parçalara bağımlı olan Motor Siç şirketleri de ikili anlaşmanın iptalinden sonra ciddi zorluklarla karşılaşmıştır.
Aynı zamanda Rusya savunma sanayi kompleksinin yerine ithal ihtiyaçlarının karşılanmasında Belarus’un da yardımı olmuştur. Bu ülkenin 3000 nokta ile ilgili tekliflerinin yarısı büyük ilgiyle karşılanmıştır. Belarus Askeri Sanayi Kompleksi Rusya ile ilişkilerine rağmen, Ukrayna’yla sıkı bir askeri teknik işbirliği içindedir. Belarus Rusya petrolünden ürettiği dizel ve havacılık benziniyle Ukrayna’nın ihtiyaçlarını karşılıyor.
Rusya’yla askeri teknik işbirliği durdurulduktan sonra Ukrayna Askeri Sanayi Kompleksi içinde birleştirici parçaların bulunmaması, teknik uzmanların kaybedilmesi ve uzmanlaşmış müesselerin faaliyetini durdurması üretim potansiyalinin çökmesine neden olmuştur. Bu durum, Ukrayna’da üretilen askeri malların kalitesinin düşmesine ve Savunma Bakanlığı’nın ihraç siparişlerinin durdurulmasına sebep olmuştur.
Ukrayna tank üretimiyle ilgili iddialı açıklamalar verdikten sonra bu alanın da teknik açıdan çöktüğü meydana çıktı. Bu durumda geçtiğimiz yüzyılən 90’lı yıllarında Sumı Boru fabrikasının Pakistan’la imzalanmış anlaşma gereğince üretilen tanklarla ilgili durumu hatırlatıyor.
O zamanlar SSCBnin dağılmasındam hemen sonra Sumı fabrikası tanklar için gerekli özelliklere sahip topları üretemiyordu. Yani tankların ateş zamanı dayanıklılık düzeyi Sovyet örnekleriyle kıyaslamada 2-3 kez azdı ve bu da Pakistanlı siparişcileri memnun etmiyordu. Bu durumu kolaylıkla atlattılar. Yani saklama haznelerinden gerekli sayıdaki eski üretimleri alarak kendilerinkinim yerine koydular.
Kiev, 2014’de hiç değilse o topların üretimine başlamaya karar verse de ne uzmanlarının ne de buna uygun teknolojisinin olmadığı ortaya çıktı. Bu yüzden de Sumılılar bugün anti terör operasyonları için top üretmiyorlar. Yani üretemiyorlar.
Uzmanların sözlerine göre Ukrayna’nın modern mühimmatlarını askeri kullanıma sokmaması, bu alandaki krizin giderel daha da derinleştiğini gösteriyor.
Ukrayna silahlarının kalitesizliğini hatta bu ülkeden ilegal yollarla silah alarak Odessa limanı üzerinden nakleden IŞİD teröristleri de biliyor. Daha 2016 Ekim ayında teröristlerden biri Ukrayna üretimi olan zenit füze kompleksini görüntüleyerek bu silahın oldukça kalitesiz olduğunu belirtmişti: “Bu silah değil, ateş açması mümkün olmayam basit bir boru”.
Ukrayna’nın Rusya ile işbirliğini durdurmasındam sonra büyük bir ihtimalle gemi sanayisi de dağılacak. Çünkü Nikokayev’deki fabrikalar Rusya askeri donanmasının elinin altında ve Ukrayna dışarıdan herhangi bir sipariş almayacak. En azından tüm bürolar Rusya’da bulunuyor.
Ukrayna hükümetinin ilan ettiği Ukrayna Kalkanı stratejisine uygun olarak ülkenin askeri sanayi müesselerinin yüzde 95’nin dahil olduğu Ukroboronprom Devlet Konserninin, genel olarak Askeri Sanayi Kompleksinin NATO standartlarına uygunlaştırılması, Silahlı Kuvvetlerin en modern askeri mühimmatla temin olunması gibi vaatler yerine getirilmemiş oldu.
Batı’daki ortaklar kendilerinin askeri teknolojik sırlarını hâlâ paylaşmak istemiyorlar. Ayrıca askeri üretimin NATO standartlarına uygunlaştırılması için ciddi yatırımlar ve teknik belgelerin değiştirilmesi yeni sistemlerin hatta önemsiz görünen parçaların alımını gerekli kılıyor. Tüm bunlar iddialı açıklamaların sadece laf olduğunu gösteriyor.
Yukarıda belirtilenlerden bu kanaate varabiliriz: Ukrayna yönetimin politikası sonucunda ülke Askeri Sanayi Kompleksini finansal ve teknik krize sokmuştur, bunun sonucunda ülkede askeri mühimmatların üretim ve ihraç düzeyi düşecektir.