“Ukrayna`nın nükleer silahtan vazgeçmesi Kırım`ın Rusya tarafından ilhakına yol açtı.” – Ukrayna`nın eski Nükleer Güvenlik bakanı

2 Haziran 1996 yılında Ukrayna bütünlükle nükleer silahtan ve resmi şekilde nükleer silah sahibi ülke olmaktan vazgeçti. Bundan sonra ülke 176 kıtalararası balistik roket, kanatlı roketler taşıyan ağır bombardımançı uçakları ve nükleer silahlarını yitirdi. Sovyetler`in çöküşünden sonra Ukrayna dünya üzre nükleer silaha sahip ülkeler sırasında 3. yerde kararlaştı. Bir ve ikinci yerleriyse Rusya ve ABD paylaştı. Sözünü ettiğimiz ülkelerin baskısı sonucunda resmi Kiyev nükleer silahtan vazgeçmeğe mecbur oldu. Sonuncu silahıysa 1996 yılında devretti.

Peki Ukrayna`nın nükleer silahtan vazgeçmesinin sebebi neydi? Bu gün bu vazgeçişten geri dönülmesi mümkün mü?

Bu soruların yaranmasına Rusya`nın Ukrayna`ya karşı agresif davranışları neden olmuş. Nükleer silahtan vazgeçişin tüm sorumluluğu Rusya`ya ait. Ukrayna`nın nükleer silahtan vazgeçmesi Kırım`ın Rusya tarafından ilhakına, Donetsk ve Lugansk vilayetlerinin işgaline sebep oldu. – Bu konu hakkında Ukrayna`nın eski Ekoloji ve Nükleer Güvenlik bakanı, 1992-1993 yılları arasında nükleer silahlanma hakkında yürütülen konuşmalarda Ukrayna heyeti başkanı olmuş, Start-1 anlaşmasının onaylanması için yaratılmış özel parlamento komisyonunun başkanı, “Ukrayna`nın nükleer silahtan vazgeçmesinin tarihi” isimli kitabın yazarı Yuriy Kostenko YeniÇağ`la konuştu.

– Yuriy İvanoviç, bugünkü siyasi durumu göz önünde bulundurarak Ukrayna`nın bağımsızlığının ilk yıllarında nükleer silahtan vazgeçmesinin hiç de ileri görüşle bir adım olmadığını söyleyebiliriz. Nasıl olur da 450 Millet vekilinden hiçbiri bunun ne kadar tehlikeli bir karar olduğunun farkına varmadı?

– Çelişkili de olsa nükleer silahtan vazgeçme prosedürü Ukrayna`nın bağımsızlığından önce tartışılmaya başlanmıştı. “Ukrayna Silahlı Kuvvetleri” başlıklı değişiklik gelecekte ülkenin bütünlükle nükleer silahtan vazgeçmesi içindi. Bu değişikliğin yazarı İvan Draç`tı. O bununla Ukrayna`nın bağımsızlığını kazanabileceğini iddia ediyordu.

– Söylediklerinizden nükleer silahtan vazgeçmenin Ukrayna`nın özgür seçimi olduğunu ve hiçbir ülkenin baskısının olmadığını mı anlamalıyız?

– Böyle bir şeyi hiçbir ülke bizden talep etmemişti. Sadece Sovyetler`in çöküşüne az zaman kalmış böyle bir şey parlamento üyelerine aşılanmıştı. Sovyetler döneminde bu nükleer silahlar 4 ülke – Sovyet Rusya`sı, Ukrayna, Kazakistan ve Beyaz Rusya arasında paylaştırılmıştı. Sovyetler çöktükten sonra silahlar Rusya`ya verilmeliydi. Bundan sonra düzenli şekilde silahların güya Ukrayna`nın onay ve rızasıyla Rusya`ya verilmesine başlandı.

Böylelikle ülke nükleer potansiele göre dünyada tuttuğu 3. yeri yitirmiş oldu. Bütün bunlara sebebiyet veren de o zaman hakimiyette olan Sovyet düşüncesinin esiri ve “Büyük Kardeş”in sözünden çıkamayan komunistler oldu.

Nisan 1992`de Cumhurbaşkanı Kravçuk ABD Başkanı Bush`a mektup gönderdi. Bu mektubun Ukrayna`da yazılmadığı belliydi. Mektupta Ukrayna`nın nükleer silahları yok edeceği yazılmıştı. Rusya`ya 7 yıl içinde verilmeyecek, yok edilecekti silahlar. Fakat silahlar Rusya`ya verildi, hem de 7 yılda değil 2 yıl içerisinde.

– Peki Ukrayna`yı böyle çabuk karar vermeye kim zorladı?

– Bu kararın arkasında elbette Rusya durmuştu. Rusya medyasında “Ukrayna`da olan nükleer silahlar eski ve onların patlama ihtimali var” gibisinden yalan haberler yayınlanıyordu. Fakat bu silahlar 2005`e dek kullanılabilirdi ve bu silahlardaki maddelerle ülke ekonomisine büyük destek sağlanabilirdi.

– Buradan Ukrayna`nın gelecekteki kendi işgalcisini silahlandırdığı kanaatine varabilir miyiz?

– Evet ve kendi bütçesini iflasa uğrattı. Şimdiye dek Ukrayna`nın nükleer silahtan vazgeçiş prosedürü bütçeden karşılanıyor.

– Artık herşey mazide kaldı. Şimdiyse yitirlmiş imkanları geri döndürmek hakkında düşünmek lazım. Rusya`nın agresif davranışlarından sonra millet vekilleri defalarca Ukrayna`nın nükleer statüsünü geri döndürmesi için çağırılarda bulundular. Peki, Ukrayna yeniden nükleer silaha sahip olabilir mi?

– Kesinlikle hayır. Biz yeniden nükleer silaha sahip olamayız. Eğer bunu yapsak tüm dünya karşı çıkacak. Mesela İran ve Kuzey Kore. Böyle bir karar Ukrayna`yı mahveder.

Konuştu: Yeniçağ`ın Ukrayna muhabiri Yarina Lazko

Rusçadan çeviri: Parviz Mustafa

Çeviri: Agil Bekir