Ünlü dilbilimci Bekir Çobanzade`nin 82. ölüm yıldönümü

Ünlü dilbilimci Bekir Çobanzade`nin 82. ölüm yıldönümü

Ünlü dilbilimci, şair ve yazar Bekir Sıtkı Çobanzade, 82 yıl önce bugün Sovyetler Birliği yönetimi tarafından Azerbaycan’da kurşuna dizilmek suretiyle şehit edildi. Tıpkı Türkololoji alanında çalışan, araştırmalar yazan tanınmış isimler gibi Çobanzade de Stalin dönemi devlet terörünün kurbanlarından biri oldu.

Kırım, Karasupazar’da Argın köyünde 1893 yılında doğan Çobanzade, ilk ve orta tahsilini Kırım’da Karasupazar’da yaptı. 1909 yılında liseyi okumak için İstanbul’a giderek Arapça ve Fransızca öğrendi. 1915’te Odesa’ya giderek Slav dillerini öğrendi. 1916 ise Budapeşte Üniversitesi’ne gitti. Burada Kıpçak lehçesinin en önemli yazılı kaynağı olan Codeks Cumanicus’u (Kuman Kitabı veya Kıpçak Kitabı) inceledi. 1920’de bu üniversitede doktor ünvanını aldı. 1920’de ise Kırım’a döndü.

Kırım’a dönen Çobanzade burada öğretim üyesi ve rektör olarak çalışırken, siyasi ve kültürel sahalarda da faaliyet gösterdi; gazete ve dergilerde makaleler yayımladı. Değişik okullarda Kırım Türkçesi ve edebiyatı dersleriyle Türkçe’nin Mukayeseli Grameri konusunda dersler verdi.

Bu dönemde “Yanı Çolban”, “İleri” ve “Okuv İşleri” dergilerinde bilimsel makaleler yazan Çobanzade, değişik üniversitelerde profesör, dekan ve rektör olarak çalıştı.

Bakü’de 1926’da toplanan I. Türkoloji Kongresi’nde “Türk Lehçeleri Arasında Karşılıklı İlişkiler” ve “Türk Tatar Dillerinde İlmi Terminoloji Meydana Getirme” konularında önemli tebliğler verdi. Sovyetler Birliği Yeni Alfabeler Merkez Komitesi, Azerbaycan Terminoloji Komitesi gibi komisyonlarda çalışıp Türk lehçelerinin alfabesi, imlası ve terminolojisi konularında pek çok çalışmalar yaptı.

Almanca, Fransızca, Arapça, Macarca, Çekce ve Lehçe’yi çok iyi bilmekteydi. Türk şivelerinin hemen hepsiyle ilgili eserler vermiştir. Hemen hemen bütün Türk lehçeleri ve Türk dilbilimi hakkında 120’den fazla kitap ve makaleleri bulunan Çobanzade, 1932’de SSCB İlimler Akademisi Kafkas Şubesinin,1935’ten itibaren de Azerbaycan Şubesinin daimi üyesi oldu. 1935’te Paris Lenguistik Cemiyetine üye olarak seçildi.

Çobanzade’nin Kırım Tatarca olarak kaleme aldığı şiirler tarihe kazındı. Çobanzade’nin şiirleri, Kırım Tatar edebiyatının şaheserleri arasında yer alıyor ve bugün de halen hatırlanıyor.

1920’leri takiben başlayan Josef Stalin’in siyasi kıyımları Çobanzade’yi de etkiledi ve başta Azerbaycan olmak üzere değişik Türk ülkelerinin üniversitelerinde öğretim üyesi olarak çalışmak, bilimsel çalışmalar yapmak zorunda kaldı. Ancak Çobanzade’yi vatanından uzaklaşmak ve siyasi çalışmalarına son vermek de kurtaramadı. Bütün Türk Dünyasında tanınan bu bilim adamı 13 Ekim 1937’de Sovyet yönetimince Azerbaycan’da kurşuna dizilmek suretiyle şehit edildi.

Eserleri: