Azerbaycan’da 28 Mayıs – Cumhuriyet Günü kutlanıyor
Bugün Azerbaycan’da 28 Mayıs – Cumhuriyet Günü kutlanıyor. 99 yıl önce Doğu’da ilk kez demokrasi prensiplerini gaye edinmiş cumhuriyet kuruldu.
Bu tarihi gün Azerbaycan halkının hayatına büyük ve önemli olay olarak girdi. Doğu’da ilk demokrasili devlet yapısını oluşturmuş Azerbaycan Halk Cumhuriyeti istiklaliyetimizi ilan ederek halkımızın bağımsızlık azmini sergilemiştir.
Bağımsızlığına kavuştuktan sonra bu bayram her yıl ülkemizde büyük coşkuyla kutlanıyor.
Müslüman Doğu’sunda ilk demokrasiyi kuran Azerbaycan Halk Cumhuriyeti ülkemizin kültürel gelişiminin, halkımızın milli uyanışı ve ihyası süreçlerinin sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Azerbaycan Halk Cumhuriyeti halkımızın siyasi bilinç düzeyinin, entelektüel ve kültürel potansiyelinin göstergesiydi. 1918 28 Mayıs’ta Azerbaycan istiklaliyetinin ilan edilmesinde, Halk Cumhuriyeti’nin oluşumunda ve faaliyetinde eşsiz role sahip bu kişilerin – Alimardan bey Topçubaşov’un, Mehmet Emin Resulzade’nin, Feteli Han Xoyski’nin, Hasan Bey Ağayev’in, Nesib bey Yusifbeyli’nin, Samet bey Mehmandarov’un, Aliağa Şıhlinski ve başkalarının büyük hizmetleri olmuştur. Bu seçkin devlet adamlarının, yurtsever aydınların, profesyonel askerlerin isimleri halkımızın tarihine ebedi kazınmıştır.
Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Avrupa’nın demokratik değerleri ile Doğu kültürünün özelliklerini kendine özgü şekilde birleştiren yeni devlet ve toplum örneğiydi. Toplam 23 ay faaliyet göstermesine rağmen, ilk cumhuriyet döneminde gerçekleştirilen eylemler bağımsız devletçiliğimizin köklerinin oluşturulması ve gelecek gelişim yolunun belirlenmesi açısından büyük önem arz etti. Demokratik hak ve özgürlüklerin sağlanması, etnik ve dini hiçbir fark olmaksızın tüm vatandaşların eşit haklarının tanınması, hatta birçok Avrupa ülkesinden daha önce kadınlara seçim hakkının verilmesi, Azerbaycan dilinin devlet dili ilan edilmesi, eğitim ve kültürün gelişimine özel dikkat gösterilmesi, ulusal ordunun, güvenlik yapılarının kurulması gibi önemli işler Halk Cumhuriyeti hükümetinin izlediği politikanın kapsamı ve anlamını gösteriyor.
Azerbaycan Halk Cumhuriyeti özellikle eğitimin, kültürün, edebiyat ve sanatın gelişmesi için büyük çalışmalar yapmıştır. Azerbaycan hükümetinin gerçekleştirdiği en önemli adımlardan biri öğretim kurumlarının ulusallaştırılması oldu. 1 Eylül 1919 yılında Azerbaycan parlamentosu Devlet Üniversitesi oluşturulması hakkında kanun kabul etti ve böylece milli eğitim ocağının temeli atıldı. (Bakü Devlet Üniversitesi)
Cumhuriyet döneminde kütüphane ve müzelerin oluşumunda büyük yenilikler yapılmıştır. Azerbaycan hükümeti okuyucu kitlesinin ihtiyaçlarını karşılamak için Bakü’de genel kütüphane düzenleme konusunu gündeme dahil etmiştir. 1920 Nisan ayında artık Azerbaycan’da 95 bin adet kitap fonu olan 11 kütüphane vardı.
AHC döneminde Azerbaycan’da ilk müze “İstiklal” müzesi oluşturulmuştur. 1918-20 yıllarında Bakü’de, Gence’de ve ülkenin diğer kentlerinde onlarca gazete ve dergi yayınlanmıştır.
İstiklal dönemi milli tiyatro sanatının, şiirin, dramaturjinin genel olaral sanatın gelişiminde çok önemli bir dönemdir. 1918 yılının Ekim ayında Bakü’de Hacıbeyli kardeşleri tarafından tiyatro grubu oluşturulmuştur. Azerbaycan hükümeti Türk tiyatro grupunu himayes etmiştir.
Biz bugün Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin tarihini, onun görkemli kişiliklerinin çalışmalarını derinden öğrenmeli, düşüncelerini anlatmalı ve kendimize pay çıkarmalıyız. Cumhuriyetin tarihi tecrübesi gösteriyor ki, bağımsızlığı ve egemenliği elde etmek yeterli değildir, hem de onu büyük bir iradeyle korumak ve güçlendirmek gerekiyor.
28 Mayıs 1918 tarihinde Azerbaycan’ın en parlak ve unutulmaz tarihi günlerinden biri yani Azerbaycan’ın istiklal günüdür. Mehmet Emin Resulzade tarafından temeli atılan Demokratik Cumhuriyet yüzyılın sonunda yeniden bağımsızlığına kavuştu. 1918 28 Mayıs Azerbaycan Milli Şurası İstiklal Bildirgesi ile Azerbaycan Demokratik Cumhuriyetinin oluştuğunu ilan etti. Bu tarihi belgeye göre Azerbaycan komşu halklar ve devletlerle dostluk ilişkileri kurmayı hedefliyordu. Bağımsız Azerbaycan devletinin yönetim biçimi halk cumhuriyeti olmuştur. Azerbaycan halk Cumhuriyeti, millet, mezhep, sınıf ve cins farkı olmaksızın tüm vatandaşların siyasi haklarını sağlamayı gaye edinmişti.
Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Türk ve İslam dünyasında ilk parlamentolu cumhuriyet, ilk demokratik ve hukuk devleti örneğiydi. Bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti kısa ömründe böyük başarılar elde etmiştir. İlk kez kadınlara seçim hakkı tanıyan ve kadın – erkek eşitliğini sağlayan cümhuriyyet ulusal ordu, ulusal para birimi, ulusal banka, serbest seçimler, uluslararası düzeyde Azerbaycan istiklaliyetinin resmen tanıtılması, ekonomik reformun gerçekleştirilmesi gibi bir çok ilke imza atmıştır. Bugün kendilerini modern olarak kabul eden ülkelerin bir çoğunun halen sağlayamadığı demokrasi ortamını 99 yıl önce Bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti sağlamıştır.
Ancak AHC toplam 23 ay yaşayabildi. 1920 yılı 28 Nisan Bolşeviklerin 11’inci ordusu Azerbaycan’ı işgal etti ve cumhuriyet yıkıma uğradı…